Matüridilik

Matüridilik​

Matüridilik İslam düşünce tarihinde ortaya çıkan bir teolojik mezheptir ve adını kurucusu olan İmam Ebu Mansur el-Mâtürîdî'den alır. İmam Mâtürîdî (853-944 CE) Orta Asya'da yaşamış bir İslam teologu ve düşünürüdür. Matüridilik mezhebi İslam dünyasında özellikle Abbâsî Halifeliği döneminde gelişmiştir.

Mâtüridîlik (Arapça: الماتريدية), Matüridî'nin kurduğu Hanefî Mezhebi'nin kurucusu İmam-ı A'zam'ın düşüncesini tâkip eden akla önemli bir yer veren İslam dini itikad mezhebidir. Türkiye, Afganistan, Pakistan, Hindistan ve Orta Asya ülkelerinde yaygındır.
Gelişimi: Matüridilik İmam Mâtürîdî'nin teolojik görüşleri etrafında gelişti. İmam Mâtürîdî İslam inançlarını ve teolojik meseleleri daha özgün ve rasyonel bir perspektiften ele aldı. Mezhep, onun öğretileri üzerine inşa edildi ve zamanla genişledi.

İmâm Matüridî'nin görüşleri: Matüridî'ye göre iman; "Kalp ile tasdik"tir. Diliyle ikrar ettiği halde kalbiyle tasdik etmeyen kimse mümin değildir. "İnanç henüz gönüllerinize yerleşmedi" (Hucurat suresi/14) ayetiyle imanın kalp ile ilgili olduğuna işaret edilir. Ayrıca "İşte Allah imanı bunların kalplerine yazmış... (Mücadele suresi/22) ayetinde de iman kelimesi kalbe izafe edilmiştir. Bu durumda imanın gerçek rüknü "kalp ile tasdik"tir. İman tasdik etme, onaylamadır. İman tasdik olunca aksi de tekzip yani inkâr ve yalanlama olacaktır. Tekzib "inkâr" niyetiyle ifade ediliyorsa bunun anlamı "küfür"dür.

Matüridî, Kitab üt-Tevhid adlı eserinde "İmanın kalp ile tasdik veya mahiyet olduğu meselesi" başlığı altında sadece bilmenin iman için yetersizliğini anlatır. O'na göre bir şeyin mahiyetini bilmek onu tasdik etmek anlamına gelmez. Bu sebeple kalpteki iman bilmekten başka bir şeydir. Yani kalpteki iman ile bilmenin mahiyetleri ayrıdır. Ancak bilgi kalple tasdikin meydana gelmesinde önemli rol oynar. Zira cehalet de bazen inkârcılığın sebebi olabilmektedir. Matüridî'ye göre hürriyet, îman ve küfrün varlık şartıdır. Yani iman ve küfür tercihle olur.

Etimoloji: Matüridilik kelimesi mezhebin kurucusu olan İmam Mâtürîdî'nin soyadından türetilir.

Matüridilik'in Temel İlkeleri: Matüridilik mezhebi İslam teolojisinin bazı temel ilkelerini benimser. Bu ilkelerden bazıları:

1. Aklın Önemi: Matüridilik akıl ve rasyonel düşünme yeteneğini vurgular ve İslam inançlarını akıl yoluyla anlamaya çalışır.
2. Özgür İrade: Mezhep insanın özgür iradesini kabul eder ve insanların iyi ve kötü eylemlerini özgürce seçebileceklerine inanır.
3. Kader ve Kaza: Matüridilik kader ve kaza konularında belirli bir denge arar ve insanın özgür iradesi ile Allah'ın ilmi arasındaki ilişkiyi açıklar.
4. Teolojik İnançlar: Matüridilik Allah'ın birliğine, doğaüstü özelliklerine ve peygamberlerin gönderilişine dair İslam inançlarını kabul eder.

Fıkhi Görüşleri: Fıkıh düşüncesi olarak tıpkı itikad/kelam alanında olduğu gibi, İmamı Azam Ebu Hanife'nin hüküm istinbat yöntemini tercih eden imam Maturidi, yaşadığı dönemde Maveraünnehir bölgesinin fıkıhta da imamı olarak tanınmaktadır. Hatta Maveraünnehir'de mutlak olarak Fakih denildiğinde ilk akla gelen İmam Maturidi'dir. Hanefi düşünce ikliminde yetişen İmam maturidi'nin tüm hocaları Hanefi geleneğini yürüten alimlerden oluşmaktadır. Öğrencileri de yine Hanefi mezhebi imamları arasında zikredilmektedir. İmam maturidi'nin günümüze ulaşabilen iki eseri kitabı Tevhid ve Kur'an fıkıhla ilgili eserler değildir. Ancak Maturidi'nin biyografi ve menakıbına ilişkin eserler incelendiğinde, fıkıh usulüne ilişkin olarak Meahizü'ş-Şerai isimli bir kitabın kendisine nisbet edildiği görülmektedir. Yine usul alanına ilişkin olmak üzere Kitabül cedel isimli bir eser de kendisine nisbet edilmektedir. Ayrıca İmam Muhammed'in Siyerü'l-Kebir'ini şerh ettiği de kaynaklarda aktarılmaktadır.

Yaygınlık: Matüridilik özellikle Orta Asya, Türkistan ve bazı bölgelerde yaygın olarak uygulanan bir teolojik mezheptir. Ancak dünya genelinde İslam dünyasının birçok farklı bölgesinde Matüridilik ile ilişkilendirilen teologlar ve düşünürler bulunmaktadır.

Şeriat, Tarikat ve Tasavvuf: Matüridiye göre din Allah'ı bilmek ve O'na ibâdet etmektir. Bütün Peygamberler Allah'ı bilmeye ve ibâdeti de sadece Allah'a has kılmaya davet eden tevhid dinine mensupturlar. Hiçbir Peygamber kendinden önceki peygamberlerin dinini reddetmemiştir. Âdem'den sonra bütün Peygamberler dini aynı şeriatı değişik tebliğ etmişlerdir. Bu ifadelere delil olarak da "...Sizden her biriniz için bir şeriat ve bir yol belirledik. Allah dileseydi hepinizi tek bir ümmet yapardı. Lâkin size verdiği şeylerde sizi sınamak istedi. Bunun için iyi işlerde yarışın"(Mâide suresi/48)" ayeti gösterilir.

Matüridî, tasavvuf ve tasavvufun kurumsallaşmış teşkilatı olan tarikatlara mesafelidir. Bu duygusal değil ilmî bir tavır alıştır. Matüridî'nin mesafeli duruşu mutasavvıfların bilgi kaynakları anlayışı yüzündendir.

Sonuç Olarak: Matüridilik İslam düşünce tarihinde önemli bir teolojik mezhep olarak kabul edilir. İmam Mâtürîdî'nin öğretileri İslam inançlarının rasyonel bir çerçevede anlaşılmasına ve yorumlanmasına yardımcı olmuştur. Bu mezhep İslam'ın teolojik ve felsefi meselelerini anlama ve açıklama sürecinde önemli bir rol oynamıştır.